E-Z16988 Centralna Evropa | Proto-Kelti, Proto-Iliri

Uvod

E-Z16988 je haplogrupa karakteristična u malim procentima za relativno cijelu Evropu. Veći diverzitet se nalazi u Centralnoj Evropi i na Balkanu.

Drugo ime za Z16988 je E1b1b1a1b1a6a1a~ a ovo su joj apsolutno stabilni markeri u okviru najpopularnijih 37.

hp	opis	DYS426	DYS388	DYS388	DYS388	DYS337	YCAII
Sve dostupne E-Z16988	modalni	11	12	9-9	11	14	19-21

Porijeklo haplogrupe

Porijeklo

Z16988 je porijeklom od E1b>V13 evropske haplogrupe, nastale u Evropi, shodno Yfull projekciji u periodu 6100-2900 god. p.n.e., sa korjenima u Africi u dalekoj prošlosti.

E-CTS1273 nastaje u Kulturi vrpčaste keramike? (2600-2700 god. p.n.e.)

Od V13 se izdvaja CTS1273 u periodu 2600-2700 god. p.n.e., shodno Yfull i FTDNA bazi razgranatosti podgrana na prostoru centralne Evrope, kada nastaje Kultura vrpčaste keramike.

Croded Ware – Kultura vrpčaste keramike i teorijsko mjesto nastanka E-CTS1273 (Wikimedia commons)

Ljudi iz Kultura vrpčaste keramike nosili su uglavnom od ljudi iz azijskih stepa i Jamna kulture koji su masovno migrirali u srce Evrope sa istočne periferije (Haak idr. 2017), što bi značilo da je E>V13>CTS1273 kao neolitska grupa asimiliran od strane te kulture. Lingvist Kroonen (2015) ističe da su se govornici indoevropskih jezika, uglavnom R1a haplogrupe, migrirajući ka centralnoj Evropi, susreli sa postojećim stanovništvom u Evropi koje su govorile nepovezane i da su ih asimilirali.

Kao potomci CTS1273  u periodu 2400 god. p.n.e.izdvajaju se dvije grane na prostoru centralne Evrope, pored brojnih drugih grana, čiji potomci kasnije velikim dijelom migriraju na Balkan: Z5017 i Z5018.

E- Z5017 u Kulturi polja sa urnama? (1600-1000 god. p.n.e.)

Od Z5017 se izdvaja CTS9320 u periodu 1600-1000 god. p.n.e. na prostoru centralne Evrope, što ukazuje da su dalje migracije prošle kroz Kulturu zvonastih pehara koja se proširila do Pirinejskog poluostrva i do Britanskih ostrvcva (Haak 2015) i zatim kroz Kulturu polja sa urnama koja je postojala u periodu od 1300 do 750 god. p.n.e. u centralnoj Evropi i koja je preteča keltske kulture i jezika (Chadwick 1970).

Shodno testiranm koji su pozitivni na Z5017 koji su se testirali u labaratoriji FTDNA i drugih labaratorija, kao i na osnovu Yfull baze, poznato nam je da su se potomci pretka kojeg znamo kao Z5017 raširili nakon period od 1000 god. p.n.e. duž većeg dijela Evrope.

Urnfield culture – Kulturu polja sa urnama i teorijski prostor nastanka E- Z5017 ( Wikimedia commons )

Teoretska putanja kretanja podgrana Z5017 zasnovana na rezultatima FTDNA labaratorije u projekciji Scaledinovation-a

Međutim, u arheološkim ostacima Kulture zvonastih pehara u kojima dominira R1b haplogrupa (Lee idr. 2012) kako ni u Kulturi polja sa urnama (Schilz 2006) u kojima su identificirani I2a2, R1b i R1a, još uvijek nije pronađen ni jedan uzorak E-V13 potomaka, iako gore navedeno tumačenje za sada ima jedinu logičku podlogu.

Nastanak Z16988 (1000-900 god. p.n.e.)

Z16988 je nastala u periodu 1000-900 god. p.n.e. kao podgrana Z5017, po istoj pretpostavci na prostoru centralne Evrope u protokeltskoj Kulturi polja sa urnama.

Podgrane i širenje haplogrupe

Teoretska putanja kretanja podgrana Z16988 zasnovana na rezultatima FTDNA labaratorije u projekciji Scaledinovation-a

Shodno testiranim koji su pozitivni na Z16988 koji su se testirali u labaratoriji FTDNA i drugih labaratorija, kao i na osnovu Yfull baze, je evidentno da su potomci migrirali sličnim rutama po centralnoj i zapadnoj Evropi kao što je slučaj sa bratskim granama, od već pomenutog pretka.

Podgrane

Shodno identificiranim podgranama, dostupnim u bazama FTDNA i Yfull, vidimo da su se potomci Z16988 u periodu nakon 900 god. p.n.e. širili prostorom sjeverno do Skandinavije, zapadno do Britanije i južno do Balkana, na svim mjestima dokle su stizali potomci pomenute srednjoevropske kulture iz tog perioda i kasnije do svih mjesta dokle su dopreli Kelti.

Z16988 kao proto-ilirska na Balkanu? (nakon 900 god. p.n.e.)

Na zapadnom Balkanu, na prostoru gdje se formirala Ilirska Glasinačka kultura, naseljena kako naučnici vjeruju iz Halštatske kulture (Boardman 1982) koja je povezana sa pomenutom Kulturom polja urni, Z16988 pronalazimo u najmanje 4 od do sada 9 identificiranih podgrana. Čini se da je opravdano postaviti tezu da su balkanske grane Z16988 učestvovale u osnivanju Ilirske kulture.

Arheolozi prepoznaju uticaj Kultura polja urni na Glasinačku ilirsku kulturu (Stipčevič 1977). Još uvijek nisu testirani ostacu ilirskih nalazišta, zbog čega se ne može dati konačan sud.

Doseljavanje proto-Ilira na Balkan ( Wikimedia commons )

Drugi scenariji porijekla Z16988 na Balkanu

Nije isključeno da su neke grane Z16988 migrirale na Balkan sa keltskim poznim migracijama kako je evidentno u grani E1b>Z16988>BY4222 koja prema proračunu Yfull nastaje na samom početku nove ere, a potomci su se razgranali od Balkana (Pleme Klimenta) do Skandinavije.

Postoje razni scenariji kako bi grane Z16988 mogle doći na Balkan, a jedna od njih je kroz migraciju Gota, kod kojih je identificiran veći procenat E-V13 haplogrupe (Amorim 2018, Olalde 2019).

Jedan od scenariji jeste da su Kelti iz kasnijeg doba, odnosno Skordisci, koji Podunavlje i Pomoravlje naseljavaju u 4. stoljeću p.n.e. sa ekspanzijom La Tène kulture. Njihovi romanski odnosno romanizirani potomci lanac Prokletija i dalmatinske gradove naseljavaju sa područja unutrašnjosti Balkana tj. Srbije ili Bosne kada dolaze Slaveni i Avari koji razaruju romansko stanovništvo. (Fine 1991)

Postoji i teoretska mogućnost da je Z16988 nastala na Balkanu prije doseljavanja Ilira. Da je kasnije asimilirana u ilirsku, zatim romansku kulturu i da se Mediteranom i rimskom ekspanzijom kroz vojne ekspedicije širila prema sjeveru. (Mommsen 1887)

---

Autor: Usame Zukorlić, koordinator Bošnjačkog DNK projekta

Reference