J-Z38300 > apeninsko-ilirski

Haplogrupa J2b2-Z38300 je, prema proračunu YFull projekta, formirana prije oko 3800 godina, dok se TMRCA (najbliži drevni zajednički predak) svih pripadnika ove haplogrupe procjenuje da je živio prije između 3900 i 2500 godina. Prostorni rapsored kao i veliki diverzitet na području zapadng Balkana, sugerira da je grana Z38300 formirana negdje na istočnoj obali Jadranskog ili Jonskog mora. Ova grana se danas na Balkanu uglavnom pojavljuje među pojedinim geografski izolovanim plemenima u sjevernoj Albaniji i Sandžaku.

Filogenetski niz ove haplogrupe izgleda ovako: J2b2-M241>L283>Z622>Z600>Z585>Z615>Z597>Z2507>Z638>Y21045>Z38300

Ovo su apsolutno stabilni markeri ove grane:

hp	opis	DYS389i	DYS389ii	DYS459	DYS455	DYS454	DYS437	DYS456	DYS442
Sve dostupne Z38300	modalni	12	28	8-9	11	11	16	13	11

Porijeklo

Grana Z38300 se nalazi nizvodno od matične haplogrupe J2b2-M241 koja svoju najvišu frekvenciju posjeduje na području zapadnog i južnog Balkana. Ova haplogrupa je najvjerovatnije formirana na širem području između Anadolije, Kavkaza i planinskog masiva Zagros u zapadnom Iranu.

Grana J2b2-L283 koja se nalazi nizvodno od M241 i uzvodno od Z38300 je prema YFull-u formirana prije oko 9700 godina dok se njen TMRCA (najbliži drevni zajednički predak) procjenjuje da je živio prije oko 5700 godina. Ova grana pretstavlja najvjerovatnije jednu izolovanu granu od ostatka haplogrupe J2b2-M241 koja je sa područja Irana ili istočne Anadolije migrirala na područje crnomorskih stepa gdje je postepeno apsorbirana u indo-evropsku kulturu. Indo-evropski karakter grane L283, a samim tim i uzvodne grane Z38300, ukazuje i rasprostranjenost širom evropskog kontinenta kao i prisutnost pararelnih grana u centralnoj Aziji i na Indijskom subkontinentu (Sengupta et al. 2006). Na širenje grana nizvodno od L283 na Balkansko poluostrvo ukazuje i činjenica da najstariji DNK uzorak na Balkanu koji je pozitivan na L283 (uzorak iz Velikog Vanika u Dalmaciji) datira tek iz perioda bronzanog doba, kao i značajna stepska autosomalna komponenta istog uzorka. Značajan je i primjes mitohondrijskih (mtDNK) haplogrupa koje su tipične za prostor evroazijskih stepa, na što ukazuje da se u bronzanodobnoj nekropoli u Velikom Vaniku nalaze posmrtni ostatci populacije koja je po svemu sudeći indoevropskog porijekla, najprije proto-ilirskog ili ilirskog.

Odvajanje od bratskih grana (oko 1800. p.n.e)

Grana J-Y21045 koje se nalazi uzvodno od Z38300 je prema kompjuterskoj projekciji Phylogeographer čiji algoritam na osnovu uzoraka i filogenetskih stabala na YFull projektu diktira migracioni kolosijek određenih haplogrupa i njihovih grana, formirana negdje na području Apeninskog poluostrva. Međutim velika raznovrsnost ove grane na području zapadnog Balkana ukazuje da je najvjerovatnije formirana na prostoru istočne obale Jadranskog ili Jonskog mora u ranom bronzanom dobu. Grana J-Y21045 se razgranjuje u dvije osnovne podgrane:

• YP9: za sada jedino utvrđena kod jednog testiranog pojedinca porijeklom sa Sardinije u Italiji.
• Z38300: rasprostranjena uglavnom na području zapadne Albanije, naročito među Albancima i Bošnjacima u Sandžaku. Na ovu granu su pozitivni i dvojica Italijana od kojih je jedan porijeklom iz Palerma na Siciliji dok drugi vuče svoje najdalje porodične korijene iz Apulije u Italiji. Ovoj granu pripada i jedna osoba porijeklom iz Španije. Prisustvo ove grane na području Sicilije i Apulije se najbolje može dovesti u vezu sa Arberešima tj. potomcima albanskih Toska koji su uslijed osmanskog osvajanja Albanije u 15. stoljeću naselili šire područje današnje jugoistočne i južne Italije, između ostalog Sciliju i Apuliju.

Teoretska putanja kretanja podgrana Y21045 zasnovana na rezultatima Yfull projekta u projekciji Phylogeographera-a

Nastanak (prije 1200 p.n.e)

Z38300 nastaje u periodu izmeđi 1800 i 1200 god. p.n.e. na Apeninskom poluostrvu ili zapadnom Balkanu. Prisutnost potomaka u Italiji i Španiji ukazuje da je apeninska teza vjerovatnija, dok veliki diverzitet na zapadnom Balkanu govori u prilog balkanskoj tezi.

Z38300 kao proto-ilirska na Balkanu? (nakon 900 god. p.n.e)

Širenje bakra i bronze na prostor jugoistočne Evrope je bio spor proces koji je tek djelomično okončan oko 2000. godine p.n.e. Širenje metala u dunavskim zemljama je bila jedna od obilježki obinih migracija sa prostora zapadnoazijskih stepa i crnomorske regije. Bronzano doba je s time u vezi pretstavljalo veliko kretanje stanovništva na području Balkana i jugoistočne Evrope koje je trajalo sve do kasnijeg razdoblja epohe i prelaska u željezno doba. Kasnije egejske migracije koje su obilježile kraj bronzanog doba oko 1200. godine p.n.e. su kasnije uzrokovale i kontinuiriano kretanja balkanskog i donjodunavskog stanovništva prema Egejskom moru i Maloj Aziji (Wilkes, 1995). Sve tri faze bronzanog doba na području zapadnog Balkana tj. rano bronzano doba (od c. 1900. do c. 1600. p.n.e.), srednje bronzano doba (od c. 1600. do c. 1300. p.n.e.) i kasno bronzano doba (do c. 1200. p.n.e.) je karakteristično za svoje relativno kasno širenje i manje sofisticirani karakter u odnosu na isti civilizacijski proces koji se odigravao na području donjeg Dunava, istočnog Balkana i Karpata. Ove nove bronzanodobne pridošlice su bili govornici indoevropskih jezika. Civilizacijska simbioza indoevropskih doseljenika i zatečenih balkanskih zajednica rezultirala je u formiranju glavnih plemenskih grupa paleo-balkanskih naroda, među njima i Ilira (Wilkes, 1995). Proto-Iliri su naseljavajući prostor zapadnog Balkana u bronzanom dobu introducirali kulturu tumulusa tj. način sahranjivanja pod tumulima odnosno kurganima. Ovaj način sahranjivanja je karakterističan za grobove poistovjećene sa indo-evropskom Jamna kulturom na stepama crnomorske obale (Hammond, 1976).

Svjedok širenja i utemeljenosti bronzanog doba na području današnje Albanije svjedoče arheološki nalazi na lokalitetu Maliq i oko okruga Korçë na jugoistoku države.Šira rasprostranjenost bronzanodobnog lončarstva u Makedoniji i Epiru sugerira da je migracioni talas proto-Ilira išao sa sjevera na jug i sa zapada na istok (Wilkes, 1995). Na prekid civilizacijskog kontinuiteta ranijih kultura koja su prethodila bronzanodobnim migracijama, svjedoče uglavnom arheološki nalazi u Maliqu. Prekid tog kontinuiteta se najbolje može dovesti u vezu sa dolaskom indoevropskih govornika u slivu Korçë. Naseljavanje indoevropskih naroda, između ostalog i proto-Ilira na istočnu obalu Jadranskog mora je dovelo i do introduciranja novog načina sahranjivanja pod tumulima; metod koji je posebno karakterističan za prostor evroazijskih stepa. Bronzano doba i migracija indoevropskih skupina pretstavljaju s time u vezi sažetak kurganskih nadgrobnih spomenika odnosno tumula u Pazhoku u dolini rijeke Devoll i nešto kasnije u Barçu u korčanskom koritu (Wilkes, 1995).

Bronzanodobni nalazi na području Albanije pokazuju kontinuiranu prirodu razvitka ilirske civilizacije kroz kasnog bronzanog doba i ranog željeznog doba. Kulturološki kontinuitet nam i omogućava da narode tog područja posmatramo kao već etabliranu etničku cjelinu. Na ovo ukazuje naročito prisustvo istog stanovništva do prelaznog razdoblja sa bronzanog do željeznog doba, što je prije svega vidljivo u Maliqu i slivu Korçë gdje materijali različitih faza bronzanog i ranog željeznog doba svjedoče o neprekidnom kulturološkom evouliranju (Boardman & Sollberger, 1982). Neprekidni kontinuitet kroz kasno bronzano doba i rano željezno doba je svjedok i formiranja prvih etničkih zajednica sa zajedničkim jezikom i kulturom tj. Ilira (Boardman & Sollberger, 1982).

Rasprostranjenost ilirskih plemena (zeleno) i grčkih plemena (plavo) u periodu prije rimskog osvajanja, prema D. M. Lewis & J. Boardman (1970) i N. G. L. Hammond (1989). Izvor: Wikimedia Commons

Rimska Republika je znatno prije osvajanja ilirskih teritorija već dobrim dijelom započela svoje teritorijalno ekspandiranje na istočnom Mediteranu. Ovaj period je svjedočio niz sukoba sa domaćim ilirskim plemenima koji su pokrenuti 229. godine p.n.e i sukcesivno okončani porazom ardiejskog kralja Gentiusa u bitci kod Skadra 168. godine p.n.e. (Berranger, 2007). Nakon rimskog osvajanja istočne obale Jadranskog mora, etablirana je rimska provincija Illyricum odnosno Illyris Romana iliti Illyris Barbara i koja se prosticala od rijeke Drilon u današnjoj Albaniji do Istre na zapadu i rijeke Save na sjeveru.

Podgrane

Među potomcima Z38300 na Balkanu danas nalazimo sljedeće grane:

• J-Y161916 – identificirana u Albaniji i Španiji i
• J-Y20899 – identificirana u Albaniji, Italiji i Sandžaku

Autor: Usame Zukorlić & koordinacioni tim Bošnjačkog DNK projekta

Reference