Banja Luka (grad)
Banja Luka ili Banjaluka je gradsko naselje, odnosno naseljeno mjesto u sastavu Grada Banje Luke kao jedinice lokalne samouprave u Republici Srpskoj (Bosna i Hercegovina). Predstavlja politički, administrativni, finansijski, univerzitetski i kulturni centar Republike Srpske. Prema konačnim podacima Popisa stanovništva u BiH 2013. godine, Banja Luka sa širim područjem ima 185.059 stanovnika.
Banja Luka je nekada bila snažan privredni centar sa razvijenom mašinskom, tekstilnom, prehrambenom, drvoprerađivačkom i elektroindustrijom. Ratna zbivanja (1992—1995) i poslijeratna društvena tranzicija uzrokovali su propadanje većine industrijskih kapaciteta i tržišta. U ovom gradu i njegovoj okolini preplitale su se različite kulture, običaji i uticaji. Sve to je ostavilo traga na arhitekturi pojedinih dijelova grada, ali i na velikom broju kulturno-istorijskih spomenika kao svjedoka različitih epoha i ljudskog stvaralaštva. Zbog mnogobrojnih zelenih površina (parkova i aleja), Banja Luka je poznata kao grad zelenila.
Geografija:
Položaj:
Banja Luka je smještena na obalama Vrbasa, koji u ovom gradu gubi osobine planinske rijeke i ulazi u niziju na svom putu ka ušću u Savu. Vrbas u Banjoj Luci prima pritoke Suturliju, Crkvenu i Vrbanju. Središnji dio grada leži na nadmorskoj visini od 163 m i okružen je tercijarnim brežuljcima. Grad se u početku razvijao nizvodno od nekadašnjeg Gornjeg Šehera prateći tok Vrbasa, a stambena naselja koja su se gradila poslije Drugog svjetskog rata razvijala su se u širinu prema brdima koja okružuju urbano jezgro. Banja Luka je posebno izložena riziku od zemljotresa, a najsnažniji zemljotres u ovom gradu zabilježen je 27. oktobra 1969. godine (6,3 rihtera). Prvi zabilježeni veći zemljotres je pogodio Banju Luku 1888, a njegova magnituda je iznosila 5,5 stepeni Rihterove skale. Godine 1935. potres je bio jačine 5,5 rihtera, a 1981. oko 5,4 rihtera.
Klima:
Klima Banje Luke je umjerenokontinentalna, uz uticaj klime panonskog pojasa. Srednja godišnja temperatura je 10,7 °C, srednja januarska −0,8 °C, dok je srednja julska 21,3 °C. Srednja godišnja oblačnost iznosi 62%. Banjolučki kraj odlikuju izrazite zime, topla ljeta, znatna kolebanja temperature, te obilne padavine početkom ljeta. Najčešći su vjetrovi iz sjevernog kvadranta, a veći dio godine u Banjoj Luci vlada tiho vrijeme.
| Klima Banje Luke (1961—2003) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mjesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 22,3 (72,1) | 25,2 (77,4) | 27,6 (81,7) | 31,4 (88,5) | 35,4 (95,7) | 39,2 (102,6) | 41,6 (106,9) | 41,8 (107,2) | 40,2 (104,4) | 34,8 (94,6) | 27,1 (80,8) | 23,5 (74,3) | 41,8 (107,2) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 3,7 (38,7) | 6,8 (44,2) | 12,0 (53,6) | 17,2 (63) | 22,0 (71,6) | 25,0 (77) | 27,2 (81) | 26,9 (80,4) | 23,3 (73,9) | 17,4 (63,3) | 10,8 (51,4) | 5,2 (41,4) | 16,5 (61,7) |
| Srednji minimum, °C (°F) | −4,6 (23,7) | −2,3 (27,9) | 0,7 (33,3) | 4,7 (40,5) | 9,0 (48,2) | 12,4 (54,3) | 13,7 (56,7) | 13,3 (55,9) | 10,1 (50,2) | 5,7 (42,3) | 1,6 (34,9) | −2,6 (27,3) | 5,1 (41,2) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −26,4 (−15,5) | −27,4 (−17,3) | −18,2 (−0,8) | −5,9 (21,4) | −1,4 (29,5) | 0,9 (33,6) | 5,3 (41,5) | 1,8 (35,2) | −1,4 (29,5) | −6,0 (21,2) | −14,3 (6,3) | −20,4 (−4,7) | −27,4 (−17,3) |
| Količina padavina, mm (in) | 70,5 (27,76) | 62,6 (24,65) | 77,7 (30,59) | 89,2 (35,12) | 95,7 (37,68) | 111,8 (44,02) | 93,6 (36,85) | 83,6 (32,91) | 95,0 (37,4) | 83,3 (32,8) | 97,7 (38,46) | 88,9 (35) | 1.049,6 (413,23) |
| Izvor: Republički hidrometeorološki zavod Banja Luka |
Ako imate informacija o reljefu, šumama, rijekama, klimi, imenima podrucija, cesmi, potoka, livada, brda i drugim geografskim elementima sela, pošaljite nam ispod u komentaru.
Historija:
U gradu i njegovoj okolini otkrivena su bogata arheološka nalazišta koja govore o prastanovnicima prostora oko Vrbasa. Na prostoru tvrđave Kastel, u današnjem središtu grada, pronađen je znatan fond kamenog oruđa i oružja za koje se pretpostavlja da se koristilo u mlađem paleolitu. Na istom mjestu utvrđeno je postojanje badenskog naselja iz nešto mlađeg perioda, eneolita (između 2000. i 1800. godine p. n. e.). Pored ostataka kuća sa drvenom konstrukcijom, oblijepljenih blatom, otkriveni su i keramički predmeti tipični za taj period, kao što su šolje sa visokim cilindričnim vratom i ornamentima, te kupasti glineni tegovi, koji su mogli služiti u ribolovu ili u primitivnoj tehnologiji tkanja.
Rimski vojskovođa Germanik zauzeo je područje današnje Banje Luke prvih godina nove ere, nakon gušenja poznatog Batonovog ustanka. Na mjestu Kastela bio je podignut rimski vojni logor, utvrđenje Kastra (lat. Castrum Castra), pored koga je niklo i civilno naselje. Publije Kornelije Dolabela, namjesnik cara Tiberija u provincijama Ilirik i Dalmacija, izgradio je oko 20. godine Put soli koji je povezivao Salonu sa Servicijumom, a Kastra je postala važno urbano naselje na tom putu. To se može zaključiti po nalazima kasnoantičkog novca, keramike, kamena, ostataka ciglana, zgrada i grobnica u gradu i obližnjim selima. U blizini Kastela je pronađen Jupiterov žrtvenik iz drugog vijeka, koji se čuva u sarajevskom Zemaljskom muzeju. Rimljani su spoznali i koristili ljekovita svojstva termomineralnih voda u Srpskim toplicama, te na izvorištima u okolini grada — Slatini i Laktašima.
Grad se pod današnjim imenom prvi put pominje 1494. godine kada ugarski kralj Vladislav II Jagelonac, u povelji upućenoj lokalnim zapovjednicima Jajačke banovine, navodi ime Juraja Mikulašića kao kaštelana Banje Luke. Lingvisti smatraju da je ime grada nastalo od riječi „ban” (odnosno, arhaičnog pridjeva „banja”, u značenju „banova”) i „luka”, pri čemu je luka označavala livadu u blizini vode. Grad se nalazio na području Gornjeg šehera, danas Srpskih toplica, s lijeve i desne strane Vrbasa.
Gradska nošnja u Banjoj Luci krajem 19. vijeka
Osmansko carstvo:
Osmanlije su osvojile Banju Luku 1528. godine. Grad se snažnije razvijao od 1553. godine, kada je sjedište Bosanskog sandžaka premješteno iz Sarajeva u Banju Luku. Prvi sandžak-beg u Banjoj Luci bio je Sofi Mehmed-paša. U njegovo vrijeme se naglo povećao obim trgovačkih poslova, sagrađene su ćuprije preko Vrbasa i karavan-seraj. U periodu od 1579. do 1587. godine Ferhat-paša Sokolović je izgradio čaršiju na idealnom prostoru za razvoj naselja, na ušću rijeke Crkvene u Vrbas (Donji Šeher). Tada je podignuto 216 javnih građevina, od kojih su najpoznatije: džamija Ferhadija, karavan-saraj, oko 200 zanatskih i trgovačkih dućana, te ambari za žito. Godine 1583. Banja Luka je postala sjedište Bosanskog pašaluka, što je bila sve do 1639. godine.
U vrijeme austrijsko-turskih ratova, Banja Luka je bila više puta pustošena, a njeno stanovništvo pobijeno ili rastjerano. Naročito je značajna bitka koja se vodila oko banjolučke tvrđave 1737. godine, u kojoj su obje strane pretrpjele velike gubitke. Banju Luku su pored vojničkih pohoda pustošile i velike epidemije kuge, od kojih je najveća bila ona između 1813. i 1816, kao i česti razorni zemljotresi. Krajem turske vladavine grad je imao 1.126, kuća od kojih su 103 bile u srpskoj varoši. Ovaj period banjolučke prošlosti obilježio je i Vaso Pelagić, prvi upravnik pravoslavne bogoslovije, osnovane 1866. godine. Pelagić je za školske potrebe i radi širenja prosvjete u narodu štampao 1867. godine u Beogradu „Rukovođu za srpsko-bosanske, hercegovačke, starosrbijanske i makedonske učitelje”. Primio je čin arhimandrita da bi zaštitio Bogosloviju u Banjoj Luci od protivnika iz redova sve tri vjere, kojima se nije dopadao njegov slobodouman školski program. Muslimanska srednja škola prvog stepena, ruždija, počela je sa radom 1862. godine.
Austrougarska:
Godine 1878. Banju Luku je okupirala Austrougarska. Iako je za vrijeme turske vlasti bila administrativni centar regije, Banja Luka je austrougarsku okupaciju BiH dočekala kao zaostalo orijentalno naselje sa manje od 10.000 stanovnika. Pod novom vlašću grad je značajno napredovao. Dobio je nove saobraćajnice, vodovod, kanalizaciju, električnu rasvjetu, a razvijale su se i privreda i trgovina. Željezničkim putem se izvlačilo drvno bogatstvo, koje se plasiralo dalje u sve krajeve „Dvojne monarhije”. Za vrijeme austrougarske vladavine otvorena je i gimnazija („Velika realka”, 1895), fabrika duvana (1888), željeznička stanica (1891) i drvoprerađivačko preduzeće „Bosna holc”. Austrougarski general Alfred fon Jelzon je pokrenuo akciju sadnje drvoreda, u kojoj je do 1885. godine zasađeno 4.714 stabala, a Banja Luka postala prepoznatljiva po svojim alejama, čija je ukupna dužina tada iznosila 17 km. Najznačajniji Banjolučanin tog vremena je svakako pisac i narodni tribun Petar Kočić, rođen u obližnjim Stričićima na planini Manjači, koji je ostavio veliki i trajni pečat u kulturnom i političkom životu ovog kraja, kao i u srpskoj književnosti uopšte.
Početak Prvog svjetskog rata u Banjoj Luci obilježio je Veleizdajnički proces. Naime, po objavljivanju rata Srbiji, Austrougarska je u ovom gradu pohapsila 156 viđenijih Srba i optužila ih za veleizdaju. Konačnom presudom, izrečenom 1916. godine, 16 lica osuđeno je na smrt, a 87 ih je dobilo zatvorske kazne. Pomilovanje osuđenih na smrt uspio je da izdejstvuje Alfonso XIII, tadašnji kralj Španije, i to preko svoje majke, Marije Kristine, koja je bila porijeklom sa austrijskog dvora. Zahvalna Banja Luka i danas ima ulicu u samom centru grada koja nosi ime ovoga vladara. Austrougarska vlast u Banjoj Luci okončana je ulaskom srpske vojske u grad 21. novembra 1918. godine.
Razglednica iz 1903. godine
Kraljevina Jugoslavija:
U doba Kraljevine Jugoslavije grad se ubrzano razvijao, pogotovo za vrijeme uprave energičnog i preduzetnog Bana Svetislava Tise Milosavljevića, prvog bana tadašnje Vrbaske banovine. Tada su izgrađene zgrade Hipotekarne banke, Banske uprave, Banskog dvora, Sokolskog doma, Higijenskog zavoda, Narodnog pozorišta Vrbaske banovine i crkve Svete trojice, koja je srušena u njemačkom bombardovanju (danas Saborni hram Hrista spasitelja). Otvoren je veliki broj novih škola, Etnografski muzej Vrbaske banovine, podignut Gradski park, te izgrađen gradski most (most grada Patre), jedan od prvih projekata čuvenog inžinjera Branka Žeželja. Sve to je uticalo i na procvat kulturnog života Banje Luke.
Drugi svjetski rat:
Napredak grada zaustavio je Drugi svjetski rat i njemačko bombardovanje 9. aprila 1941. sa velikim razaranjima, a potom i savezničko bombardovanje 1944. U Drugom svjetskom ratu Banja Luka je bila u okviru Nezavisne Države Hrvatske. Mnoge srpske i jevrejske porodice su protjerane, a neke od njih su završile u koncentracionom logoru Jasenovac. Nekada brojna jevrejska zajednica (uglavnom Sefarda) u Banjoj Luci gotovo sasvim je nestala. Pripadnici „Poglavnikovog tjelesnog sdruga” (Pavelićeve garde) i VIII Ustaške bojne (bataljona), počinili su u zoru 7. februara 1942. u banjolučkim naseljima Drakulić, Šargovac i Motike, najmasovniji jednodnevni pokolj u Drugom svjetskom ratu. U ovom masakru hladnim oružjem je ubijeno oko 2.500 muškaraca, žena i djece srpske nacionalnosti. Počinioce ovog pokolja predvodio je natporučnik (kapetan) Josip Mišlov u pratnji petrićevačkog župnika, fratra Tomislava Filipovića. Preživjelo je vrlo malo svjedoka, a ovaj pokolj je za vrijeme SFRJ decenijama minimiziran i zataškavan. U Banjoj Luci je odmah nakon okupacije oduzeta sva imovina Srpske pravoslavne crkvene opštine, Eparhijskog savjeta i crkvenog suda, Pogrebnog društva „Sv. Pantelija”, Srpske čitaonice, Doma kralja Petra, Sokolskog doma, Srpske zemljoradničke i kreditne zadruge, Srpskog pjevačkog društva „Prosvjete”, Srpskog kreditnog zavoda, Kola srpskih sestara, Seljačkog kola i drugih. Vrijednost zaplijenjene imovine iznosila je predratnih 40 miliona dinara. O procesu prisilnog pokatoličavanja Srba govori podatak časopisa Vrhbosna, službenog glasila Vrhbosanske nadbiskupije, prema kojem je u Banjolučkoj biskupiji broj prijelaza na katoličku vjeroispovijest za samo nekoliko sedmica premašio 70.000. Porušen i osiromašen, grad je oslobođen 22. aprila 1945. Godine 1961. na obližnjem Banj brdu podignut je spomenik u znak sjećanja na nekoliko hiljada krajiških boraca koji su poginuli u Drugom svjetskom ratu.
SFR Jugoslavija:
Život Banje Luke u socijalističkom jugoslovenskom razdoblju mogao bi se podijeliti u dva perioda: od 1945. do razornog zemljotresa 1969. i od 1969. do izbijanja rata u Bosni i Hercegovini. Do 1948. u Banjoj Luci je osnovano trideset državnih (opštenarodnih) preduzeća, među kojima i: „Rudi Čajavec”, „Krajina”, „Vitaminka”, „Autoprevoz”… Preduzeće „Stočar” proglašeno je 1950. najboljim otkupnim preduzećem u Jugoslaviji. Poslije oslobođenja aktivne su bile: Komunistička partija Jugoslavije, Narodni front, Savez sindikata, Savez socijalističke omladine, Savez boraca, Antifašistički front žena i još neke organizacije. Gradsko središte se teritorijalno širilo a uporedo s tim i vodovodna i kanalizaciona mreža. Gradska rasvjeta je raspolagala sa 150 klasičnih rasvjetnih tijela u nekom prvobitnom periodu nakon oslobođenja a 1965. postojalo je već 1500 rasvjetnih tijela. U okviru tradicionalnih i osnovnih gradskih privrednih djelatnosti — zanatstva i trgovine, glavne postratne promjene odnosile su se na novi svojinski karakter proizvodnih sredstava. Dakle, ukinuo se privatni i uspostavio opštedruštveni sektor. Osnovana su nova zanatska preduzeća: „1. maj”, „29. novembar”, „22. decembar”, „Elmont”, „Poljoremont”, „Nova radinost”…
Najteži udarac u poslijeratnom periodu (SFRJ) gradu je zadao katastrofalni zemljotres 1969. godine, nakon kojeg je grad konačno dobio danas svoj prepoznatljivi izgled i značaj. Godina 1969. duboko je urezana u istoriju grada i svijest stanovništva. Najrazorniji udar pogodio je grad 27. oktobra 1969. godine. Počelo je u noći 26. oktobra u 2.55 č. jakim „prethodnim udarom”; podrhtavanje se nastavilo do 8.53 č. kada je grad pogodio zemljotres jačine 8° Merkalijeve skale, odnosno 6° Rihterove skale s epicentrom u samom centru grada (gdje se danas nalazi zgrada robne kuće „Boska”). Zahvaljujući pravovremenim mjerama, broj ljudskih žrtava je sveden na minimum (15 poginulih, a blizu 1.000 ranjenih). Materijalna šteta je bila ogromna. Ukupno je oštećeno 112 privrednih organizacija, 36.267 stanova, 131 školska zgrada, svi objekti kulture, socijalne zaštite, javnih službi. Medicinski centar je do temelja srušen. Privreda je pretrpjela značajne gubitke. Nakon zemljotresa je došlo vrijeme velike obnove grada, kada je izgrađeno mnoštvo novih objekata i stambenih naselja.
Godine 1971. naseljeno mjesto Banja Luka je uvećano pripajanjem dotadašnjih naselja Brda, Bukvaluk, Česma, Čifluk, Delibašino Selo, Derviši, Mađir, Novakovići, Petrićevac, Presnače, Rebrovac, Šibovi, Vrbanja i Vujinovići, te dijela naseljenog mjesta Drakulić. Ovo pripajanje je izvršeno prije popisa stanovništva 1971. godine, pa je tako u periodu od 1961. do 1971. godine zabilježen najveći rast broja stanovnika naseljenog mjesta Banja Luka, sa 50.650 na 90.831.
Neboderi u Boriku, sagrađeni za vrijeme SFR Jugoslavije
Savremena istorija:
Za vrijeme ratnog sukoba na području BiH 1992—1995. u Banjoj Luci nije bilo direktnih dejstava, ali je došlo do značajnih promjena u nacionalnoj strukturi stanovništva. U grad je došao veliki broj izbjeglih i raseljenih Srba, a iz njega je isto tako izbjegao veliki broj Hrvata i Bošnjaka. Pored toga, ovaj period banjolučke istorije obilježio je još jedan tragičan događaj. Od 22. maja do 19. juna 1992. godine u Klinici za dječje bolesti u Banjoj Luci umrlo je 12 novorođenčadi. Svima je kiseonik za inkubatore bio neophodan. Zbog prekida koridora kroz Posavinu prema Srbiji, usljed svakodnevnih borbi, bila je onemogućena dostava kiseonika kopnenim putem, kojim je Banja Luka do tada bila snabdijevana.
Jedina mogućnost dopremanja kiseonika bila je vazdušnim putem, ali je na snazi bila zabrana letenja iznad BiH. Avion sa bocama kiseonika je na Batajničkom aerodromu nekoliko dana čekao posebno odobrenje za polijetanje od Savjeta bezbjednosti UN. Uprkos brojnim apelima za pomoć, ovo odobrenje nikada nije stiglo.
Osnivanjem Republike Srpske, Banja Luka, kao najveće gradsko naselje ovog entiteta, postala je sjedište većine republičkih institucija. Godine 2007. u Banjoj Luci je svečano otvoren Administrativni centar Vlade Republike Srpske.
Ako imate informacija o historiji sela, pošaljite nam ispod u komentaru.
Stanovništvo:
Prema Popisu stanovništva BiH iz 1991. godine, naseljeno mjesto Banja Luka je imalo 143.079 stanovnika.[36] Prema konačnim podacima Popisa stanovništva BiH 2013. godine za Republiku Srpsku koje je izdao Republički zavod za statistiku, u naselju Banjoj Luci je popisano 135.059 stanovnika.
| Nacionalnost (naseljeno mjesto)[ | 2013. | 1991. | 1981. | 1971. |
| Srbi | 70.155 (49,03%) | 51.839 (41,82%) | 41.297 (45,46%) | |
| Bošnjaci | 27.689 (19,35%) | 20.916 (16,87%) | 23.411 (25,77%) | |
| Hrvati | 15.700 (10,97%) | 16.314 (13,16%) | 17.897 (19,70%) | |
| Jugosloveni | 22.645 (15,82%) | 30.318 (24,46%) | 4.606 (5,07%) | |
| ostali i nepoznato | 6.890 (4,81%) | 4.550 (3,67%) | 3.620 (3,98%) | |
| Ukupno: | [135.059 | 143.079 | 123.937 | 90.831 |
Ako imate informacija o broju stanovnika i prezimenima, pošaljite nam ispod u komentaru.
Kultura i prevreda
U Banjoj Luci postoji više državnih srednjih škola: Gimnazija, Medicinska škola, Poljoprivredna, Ekonomska, Građevinska, Utostiteljsko-trgovinska, Tehnička, Tehnološka, Škola učenika u privredi, i Elektrotehnička škola, koje pohađa preko 8.000 učenika.
Banja Luka je i univerzitetski grad i sjedište najvećeg univerziteta u Republici Srpskoj. Univerzitet u Banjoj Luci ima 17 fakulteta/akademija koje pohađa preko 16.000 studenata. To su:
- Akademija umjetnosti
- Arhitektonsko-građevinski fakultet
- Ekonomski fakultet
- Elektrotehnički fakultet
- Mašinski fakultet
- Medicinski fakultet
- Poljoprivredni fakultet
- Pravni fakultet
- Prirodno-matematički fakultet
- Rudarski fakultet
- Tehnološki fakultet
- Fakultet političkih nauka
- Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta
- Filološki fakultet
- Filozofski fakultet
- Šumarski fakultet i
- Fakultet bezbjednosnih nauka.
Banja Luka sve više ulaže u kulturu.Danas u Banjoj Luci djeluje nekoliko pozorišta:
- Narodno pozorište Republike Srpske – koje je najveće pozorište u republici.
- Gradsko pozorište Jazavac .
- Dječije pozorište Republike Srpske .
U Banjoj Luci je smješten i Muzej savremene umjetnosti Republike Srpske i Univerzitetska biblioteka.
Arhitektura:
Najstarije građevine u Banjoj Luci, koje su sačuvale autentični izgled, potiču iz perioda Osmanskog carstva. Banja Luka je tada egzistirala kao turska tvrđava, vojnički logor i kasaba, naselje podređeno strateškim ciljevima, bez prave tradicije evropskog grada. Nagli urbanističko-arhitektonski razvoj naselja je započeo sa jačanjem hrišćanskog građanskog sloja na razmeđu turske i austrougarske okupacije u 19. vijeku. Građevine iz austrougarskog perioda su Banjoj Luci dale izgled evropskog grada u opštem urbanističkom konceptu i u arhitektonskim i stilskim oblicima.[38] Neke od najpoznatijih građevina iz tog perioda su zgrade u Gospodskoj ulici i zgrada stare željezničke stanice iz 1891. godine (danas Muzej savremene umjetnosti RS). Krajem 19. vijeka u Gospodskoj ulici (ulica Veselina Masleše) podignut je niz jednospratnih neorenesansnih zgrada, a docnije i zgrada sa stilskim elementima secesije, namijenjenih trgovini i stanovanju. Veći broj ovih objekata sačuvao se do danas i svojim bogatim ukrasima na vijencima oko prozora i balkona i sa dekorativnim tornjićima na uglovima čini reprezentativnu pješačku zonu u središtu grada. Danas se u ovim objektima duž Gospodske ulice nalaze mnoge banke i trgovačke radnje koje nude robu domaćih i svjetskih proizvođača. Zgrada stare željezničke stanice izvedena je kao monumentalno zdanje, sa istaknutim središnjim ulazom i bočnim krilima na kojima su takođe reprezentativni portali, sa lučnim otvorima bogato ukrašenih arhivolti u prizemlju, naglašenim profilisanim vijencima i skladnim ritmom pravougaonih prozora na spratu, dok je peronska strana prvobitno imala trijem na čeličnim stubovima sa ukrasnim kapitelima. Građena je u neorenesansnom maniru, a pozicijom je omogućila formiranje prvog gradskog trga vezanog za Carski drum.
Struktura i urbana morfologija grada nastala u periodu austrougarske okupacije bila je osnova za dalji razvoj grada koji je uslijedio u periodu Vrbaske banovine. U ovoj fazi razvoja dominiraju novi arhitektonski izrazi sa elementima preuzetim iz srednjovjekovnog srpskog graditeljstva i duha funkcionalizma. Graditeljskim poduhvatima iz ovog perioda je zaokružena primjena novog urbanizma koja je počela u austrougarskom razdoblju, čime je formiran današnji evropski izgled centra grada. U najpoznatije reprezentativne javne objekte Vrbaske banovine spadaju zgrade Gradske palate i Banskog dvora, Palata Republike (tada Hipotekarna banka) i Zgrada Narodnog pozorišta RS. Radovi na Banskom dvoru počeli su u martu 1931, a svečano otvaranje zdanja je bilo 8. novembra 1932. godine. Dispozicije ovog objekta i Gradske palate riješene su blokovskim sistemom, sa svjetlarnicima uz naglašeno centralno postavljeno stepenište, smišljeno i kreativno, sa zadovoljenjem svih funkcija. Gabariti obuhvataju uglove ulica, kod kojih se, izlazeći fasadama na tri strane, formiraju zatvoreni blokovi. Ovo arhitektonsko rješenje u sebi sadrži arhitektonski izraz objedinjenog klasicizma i elemenata srpskog srednjovjekovnog graditeljstva, sa izvučenim i naglašenim pilastrima, te sa dekorativno obrađenim kapitelima i arhivoltama koje uokviruju polukružne otvore. Monumentalni objekat Hipotekarne banke izgrađen je 1936. godine, a u njemu su, pored elemenata Bauhausa, naglašeni i neoklasicistički elementi. Dvije bronzane figure krajiških seljaka, koje flankiraju reprezentativni portal, izradio je Vladimir Zagorodnjuk. Od kraja aprila 2008. godine ova zgrada postaje Palata predsjednika Republike Srpske, da bi krajem maja iste godine bila preimenovana u Palatu Republike Na zemljištu ustupljenom od gradske opštine, u periodu od avgusta 1933. do septembra 1934. godine, prema projektu inž. Josifa Goldnera, izgrađena je zgrada pod nazivom Dom kralja Petra I Velikog Oslobodioca (danas zgrada Narodnog pozorišta RS) u kojoj su bili smješteni pozorište, muzej, društvo „Zmijanje”, „KAB”, a od 1935. godine i „Narodna biblioteka Kralja Petra I Velikog Oslobodioca”. Zgrada pozorišta iz 1934. godine je reprezentativno javno zdanje, stilski određeno elementima Bauhausa, ali uz zadržavanje nekih odlika neoklasicizma. Zgradom pozorišta ban Milosavljević zaokružio je cjelinu osmišljenog gradskog jezgra.
Vjerski objekti
Saborni hram Hrista Spasitelja sagrađen na mjestu crkve Svete trojice koja je srušena 1941. godine
U Banjoj Luci najveći broj vjerskih objekata imaju Srpska pravoslavna crkva, Islamska zajednica i Rimokatolička crkva. Tu su i sjedšta Eparhije, Biskupije i Muftijstva banjolučkog. Pored objekata tri najbrojnije vjerske zajednice, u Banjoj Luci su prije Drugog svjetskog rata postojala i dva jevrejska hrama (sefardski i aškenaski),[42] te jedna evangelistička crkva. Za vrijeme Drugog svjetskog rata su porušene pravoslavne crkve u gradu, a za vrijeme Rata u BiH na ovom području su srušene džamije i neke katoličke crkve. Većina njih je obnovljena ili je njihova obnova u toku.
Najviše džamija izgrađeno je u 16. i 17. vijeku, a najpoznatija među njima je Ferhat-pašina džamija (Ferhadija). Najpoznatija pravoslavna crkva u Banjoj Luci je Saborni hram Hrista Spasitelja, a od rimokatoličkih crkava najveći značaj za vjernike ali i za razvoj Banje Luke i okoline imao je čuveni trapistički Samostan Marija Zvijezda.
Crkva Hrista Spasitelja je izgrađena u srpsko-vizantijskom stilu, koji se na Balkanu javlja u arhitektonskoj praksi krajem 19. i početkom 20. vijeka. Srušena je u Drugom svjetskom ratu, a obnova je počela tek 1992. Zidana je travertinom, vulkanskim kamenom sa Bliskog istoka. Na fasadi hrama nalaze se portali, rozete, stubovi, krstovi, bifore i arhivolte rađene od kararskog bijelog mermera. Stubovi (šest velikih i četiri mala) napravljeni su od granita iz mjesta Đadone (Sardinija). Iako njena unutrašnjost još uvijek nije uređena, danas crkva Hrista spasitelja arhitektonski predstavlja jednu od najljepših i najvećih pravoslavnih građevina na Balkanu. Prilikom obnove hrama 1992. godine, odlučeno je da isti bude posvećen Hristu Spasitelju, a da u skladu s tim krsna slava grada bude Spasovdan.
Saborni hram Hrista Spasitelja sagrađen na mjestu crkve Svete trojice koja je srušena 1941. godine
Ferhat-pašina džamija ili Ferhadija je izgrađena 1579. u klasičnom osmanskom stilu. U svojoj dugoj istoriji više puta je bila oštećena i renovirana. Najozbiljnija oštećenja pretrpjela je u zemljotresu 1969. godine. Tada joj je polomljen minaret, ali je temeljno restaurirana i oslikana. U ratu (1992—1995), zajedno sa ostalih 15 banjolučkih džamija bila je potpuno srušena, a do danas je obnovljena i svečano otvorena maja 2016. godine.[44] Ovde se nalazi i Ferhat-pašina biblioteka u Banjaluci.
Samostan Marija Zvijezda je osnovan 1869. godine.[45] Starohrišćanski i romanički elementi oblikuju ogroman prostor trobrodne bazilike na tačno promišljen, originalan način, s obzirom na to da je središnja lađa dugačka šezdeset, a široka deset metara. Unutrašnjost samostana odlikuje se smislom za uređenje prostora, nježnim koloritom i neobično umjetničkim uobličenjem.
Samostan Marija Zvijezda
Neki od najpoznatijih spomenika i skulptura u Banjoj Luci su Spomenik Petru Kočiću, Spomenik Topola užasa, Spomenik Dvanaest beba i Skulptura „Mir”. Spomenik književniku i narodnom tribunu Petru Kočiću (1877—1916) nalazi se u Gradskom parku. Autori spomenika su Antun Augustinčić i Vanja Radauš. Postavljen je i svečano otkriven 6. novembra 1932. godine. Spomenik Topola užasa se nalazi na Trgu žrtava Jasenovca ispred zgrade Narodne skupštine Republike Srpske u centru Banje Luke. Podignut je u znak sjećanja na žrtve ustaškog logora smrti Jasenovac. Spomenik Dvanaest beba se nalazi ispred Muzeja savremene umjetnosti Republike Srpske. Podignut je 2008. godine u znak sjećanja na 12 beba, stradalih 1992. godine. Skulptura mira postavljena je povodom osamnaeste godišnjice od potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Radi se o čeličnoj skulpturi u obliku goluba koji simbolično širi krila ka slobodi. Skulptura je djelo Milivoja Unkovića a nalazi se u parku pored zgrade Vlade RS.
Ako imate informacija o broju privredi naselja ili kulturnim dobrima, pošaljite nam ispod u komentaru.
Zanimljivosti:
Dvojak oblik imena grada
Ime grada se pojavljuje u dva jednako priznata književna oblika: kao Bȃnjā Lúka (višečlani naziv) i Banjalúka (složenica), koji se različito akcentuju[ i dekliniraju, a što utiče i na oblik riječi koje se od njih izvode. Ukoliko se radi o višečlanom nazivu, dekliniraju se obje riječi, na sljedeći način:
| Padež | Oblik |
|---|---|
| Nominativ | Banja Luka |
| Genitiv | Banje Luke |
| Dativ | Banjoj Luci |
| Akuzativ | Banju Luku |
| Vokativ | Banja Luko |
| Instrumental | Banjom Lukom |
| Lokativ | Banjoj Luci |
Prisvojni pridjev od ovog oblika glasi banjolučki.
Međutim, navedeni oblik se koristi pretežno u zvaničnoj upotrebi, dok je u svakodnevnoj komunikaciji mnogo češća sljedeća upotreba:
| Padež | Oblik |
|---|---|
| Nominativ | Banjaluka |
| Genitiv | Banjaluke |
| Dativ | Banjaluci |
| Akuzativ | Banjaluku |
| Vokativ | Banjaluko |
| Instrumental | Banjalukom |
| Lokativ | Banjaluci |
Prisvojni pridjev u ovom slučaju glasi banjalučki.
Putem pretrage možete provjeriti ko se sve testirao iz ovog naselja: BAZA
Izvori: Wikipedia, Poreklo, Bošnjacki DNK projekat